Juridiese kousaliteit kan van feitelike kousaliteit onderskei word. Feitelike kousaliteit kan beskryf word as die beantwoording van die vraag of die optrede van ‘n oortreder die skade veroorsaak het wat die eiser gely het. Die toets vir feitelike kousaliteit word gevind in die frase “sine qua non” wat beteken “maar vir die gedrag” sou die skade nie daar gewees het nie.
In Lee v Minister of Correctional Services[2], moes die hof aanspreeklikheid bepaal toe die eiser tuberkulose (TB) opgedoen het terwyl hy in die Pollsmoor-gevangenis aangehou is. Die hof het bepaal dat die tronk nalatig was in sy beleid om die oordrag van die siekte tussen gevangenes te verminder. Ten spyte van die gevangenis se nalatigheid, kon dit nie gehou word dat dit aanspreeklik was vir die spesifieke geval van oordrag van die virus nie, aangesien die presiese oorsprong en oomblik van oordrag van die virus nie vasgestel kon word nie.
In terme van regsoorsaaklikheid, het die howe bevind dat die toets vir juridiese kousaliteit meer buigsaam is, die omvang van aanspreeklikheid wat aan die oortreder toegeskryf word vasgestel moet word, en die toets van “redelike voorsienbaarheid” toegepas kan word om die vraag te beantwoord.
Die talem qualem-reël word gebruik in wat soms na verwys word as “eierskedelgevalle”. Dit ontstaan wanneer ‘n eiser een of ander onderliggende swakheid (fisies, sielkundig of finansieel) het wat veroorsaak dat hulle ‘n ernstiger besering opdoen of meer skade ly as wat die geval sou wees as die onderliggende swakheid nie tydens die verweerder se optrede daar was nie. Die verweerder is gewoonlik onkundig oor die feit dat die eiser ‘n gebrek of swakheid het totdat sodanige gebrek meer skade of ‘n ernstiger besering veroorsaak.
In wese, beteken die reël dat ‘n “oortreder” die slagoffer moet vat soos hy hom kry. Die vraag is of die oortreder aanspreeklik gehou moet word vir die skade wat deur die bestaan van die swakheid vererger is en die gevolge deur die oortreder voorsien kon word.
In Gibson v Berkowits[3], dagvaar die eiser die verweerder vir pyn en lyding en verlies na ‘n prosedure wat haar verdere behandelings en deurlopende mediese behandeling, asook korttermynpyn en disfunksie veroorsaak het. As gevolg van die pyn en disfunksie, het die eiser ‘n verlies aan belangstelling in haar fisiese voorkoms ervaar wat daartoe gelei het dat sy by die werk gedegradeer is, en sy het ‘n ernstige depressiewe versteuring ontwikkel. Die hof het bevind dat haar depressiewe toestand geregverdig gekoppel is aan die verweerder se nalatigheid en dat haar geneigdheid tot depressie en vermoë om trauma te hanteer ‘n goeie voorbeeld van ‘n eierskedelgeval was. Die hof het bevind dat sielkundige gevolge na fisiese besering redelikerwys voorsienbaar is en dat die oortreder aanspreeklik gehou kan word vir die sielkundige besering, al is dit verder verwyder van die nalatige optrede.
Finansiële “eierskedel” word geïllustreer in die saak van Smit v Abrahams[4], waar die eiser die koste van die huur van ‘n vervangingsvoertuig geëis het nadat sy voertuig beskadig is en hy nie die herstelwerk kon bekostig nie. Die hof het die reël ondersoek en tot die gevolgtrekking gekom dat die die eiser se “eierskedel” net een van vele faktore is wat in ag geneem moet word wanneer die buigsame toets vir kousaliteit toegepas word en dat al die omstandighede in terme van redelikheid, geregtigheid en billikheid in ag geneem moet word voordat die skade aan die oortreder toegereken word.
[1] Dutton I, The Practitioners Guide to Medical Malpractice in South African Law. 2015 (Kaapstad)
[2] 2013(2) SA 144 CC
[3] 1996 (4) SA 1029 (W)
[4] 1994(4) SA 1 (A)
Hierdie is ‘n algemene inligtingstuk en moet gevolglik nie as regs- of ander professionele advies benut word nie. Geen aanspreeklikheid kan aanvaar word vir enige foute of weglatings of enige skade of verlies wat volg uit die gebruik van enige inligting hierin vervat nie. Kontak altyd u regsadviseur vir spesifieke en toegepaste advies.